Jan van Ajk

Jan van Ajk (hol. Jan van Eyck) važi za najslavnijeg predstavnika ranog nizozemskog slikarstva. Bio je predvodnik nove epohe renesansne umetnosti u zemljama severno od Alpa. Cenjen je zbog svoje briljantne tehnike i smisla za realizam.

Jan van Ajk je rođen 1390. u Masejku, mestu 25 kilometara severno od Mastrihta. Tačan datum rođenja nije poznat. Malo se zna o njegovom ranom životu. Prvi dokumenti koji govore o njegovom radu potiču iz 1422-1424: radi u Hagu, na dvoru Johana Bavarskog, vojvode Holandije. Posle smrti vojvode, januara 1425, priključuje se svom bratu Hubertu u Flandriji. Hubert van Ajk je takođe bio slikar.

Ulazi u službu kod Filipa Lepog, vojvode Burgundije, kao slikar i lični sekretar. U jesen 1428, odlazi, u ime svog gospodara, da oceni „istinitost lika i karaktera“ princeze Izabele Lepe, kćeri kralja Žoaoa I.

Trajno se nastanjuje u Brižu, gde kupuje kuću 1432. Ženi se i dobija dete. Umro je 1441. godine u Brižu, gde je i sahranjen u Crkvi sv. Donatijana.

Značaj slikarstva Jana van Ajka je u tome što je bio jedan od predvodnika Renesanse, osnivač nizozemske škole slikarstva. Na njegovim slikama javljaju se predstave prostora u perspektivi. Umetnik je posmatrač realnog sveta. Potpuno je odsutan uticaj antičkih uzora (za razliku od umetnosti u Italiji tog vremena). Njegovo slikarstvo karakterišu blistave boje sa izuzetnim kontrastima svetlo-tamno (tzv. kjaroskuro (Chiarosuro)). Zajedno sa Rohir van der Vejdenom, razvio je realizam u slikarstvu. Verno je slikao prirodu i čoveka, naglašavajući ljudske individualnosti i detaljno slikajući pejzaž.

Slikarstvo Jan van Ajka, Rober Kampena i Rohir van der Vejdena, puno detalja iz realnog života, označava početak nove epohe slikarstva. Iako se najčešće radi o religioznim temama u kojima treba prikazati koncept natprirodne svetosti, njihove predstave unose duhovnost u prizore bliske svakodnevnom životu.


Tehnika uljanog slikarstva

Sa Van Ajkom u tehnici slikarstva počinje svojevrsna revolucija. Pored tradicionalne tempere i fresko tehnike, prvenstveno je koristio uljane boje. Đorđo Vazari je u Van Ajku video pronalazača uljane tehnike, međutim ona je bila poznata i ranije. Jan van Ajk je bio prvi slikar koji je koristio sikativ i razređivače.

Stabilni pigmenti boje rastvoraju se u biljnom ulju. Podloga za slikanje bili su platno, drvo ili karton. Prvo se na podlogu nanese osnova (vezivo od gipsa i skroba). Polagano i detaljno slikanje je moguće samo sa bojama koje se sporo suše, koriste se četke od svinjske dlake, a za finije detalje od stočne. Odgovarajuće razređivanje boja se postiže mešanjem sa lanenim uljem ili terpentinom.

Jan van Ajk je prvenstveno bio slikar religioznih kompozicija i portreta. Njegovo najpoznatije delo je monumentalni „Gentski oltar“. Na njemu je naslikan prvi prikaz nage ljudske figure u severnoj Evropi posle antičkog doba.

Dela Van Ajka pre 1426. (kada je umro Hubert) ne mogu mu se sa sigurnošću pripisati. ‚‚Gentski oltar'' (ili ‚‚Mistično jagnje'', originalno ‚‚Jagnje božje'', hol. Het Lam Gods) počeo je da slika Hubert, a dovršio Jan, i ne zna se koje je delove naslikao koji od braće. Oltar se nalazi u katedrali Svetog Bava u Gentu (Belgija). Delo je zvanično otkriveno u ovoj crkvi 6. maja 1432. Oltar je naručio Jos Vijt, bogati trgovac i dobrotvor crkve Svetog Jovana (kasnije katedrale Svetog Bava).

‚‚Gentski oltar'' predstavlja remek-delo pravca u poznom srednjevekovnom slikarstvu poznatom kao slikarstvo flamanskih primitivaca. Kompozicija se sastoji od 12 slika u dva reda, od kojih je osam oslikano i na poleđini. U gornjem redu predstavljen je Hrist kralj, okružen Bogorodicom i Jovanom Krstiteljem. Na krilima su predstavljeni anđeli koji pevaju i sviraju, a na krajevima su prikazi Adama i Eve. Na donjem delu spreda, prikazano je poklonjenje jagnjetu koje je simbol Hrista. Grupe poklonika prilaze jagnjetu, a nadgleda ih golub, simbol Svetog Duha. Na poleđini su prikazane Blagovesti i portreti Josa Vijta i njegove žene Lizbete Borlut.