Na današnji dan...

1014. - Umro je car Samuilo, koji je 976. digao ustanak protiv Romeje (Vizantija) i osnovao Makedonsko carstvo. Njegovo carstvo propalo je 1014, nakon teškog poraza od vizantijskog cara Vasilija II u bici kod Belasice. Prema predanju, umro je od srčanog udara kada je video svojih 14.000 vojnika koji su bili zarobljeni, a potom po naređenju vizantijskog cara Vasilija II oslepljeni i pušteni.

1536. - Engleski verski reformator i prevodilac Biblije Vilijam Tindejl spaljen je na lomači kao jeretik, prema naređenju kralja Henrija VIII.

1878. - Umro je srpski trgovac Ilija Milosavljević Kolarac, koji je svoju imovinu zaveštao za prosvećivanje naroda. Iz njegove zadužbine izdat je veliki broj knjiga i podignut Kolarčev narodni univerzitet u Beogradu.

1908. - Austrougarska je anektirala Bosnu i Hercegovinu što je izazvalo duboku krizu u odnosima evropskih sila. Da bi izbegle rat, vodeće evropske zemlje priznale su aneksiju u martu 1909. Pod pritiskom evropskih sila aneksiju je priznala i kraljevina Srbija.

1915. - Napadom na Srbiju, Bugarska, koja je na početku rata proglasila neutralnost, uključila se u Prvi svetski rat na strani Centralnih sila. Suočena istovremeno sa nemačko-austrougarskom ofanzivom na severu, srpska vojska je bila prisiljena da se povuče na Kosovo, a potom preko Albanije do Jadranskog mora odakle su je savezničke snage prebacile na ostrvo Krf.

1927. - Premijerom filma "Pevač džeza" u Njujorku, sa tada vrlo popularnim pevačem Alom Džonsonom u glavnoj ulozi, počela je era zvučnog filma.

1930. - Rođen je sirijski državnik i general Hafez al Asad, koji je na vlast došao u novembru 1970. udarom vojnog krila Arapske socijalističke partije BAAS. Predsednik Sirije bio je od 1971. do juna 2000. kada je umro u svom kabinetu.

1973. - Napadom Egipta i Sirije na izraelske položaje na istočnoj obali Sueca i na Golanskoj visoravni počeo je četvrti vojni sukob Izraela i Arapa, okončan 22. oktobra rezolucijom Saveta bezbednosti UN o prekidu vatre.

1988. - Pod pritiskom demonstracija, tokom kojih je Slobodan Milošević učvršćivao svoju vlast u Srbiji, rukovodstvo Vojvodine podnelo je ostavke. Tokom protesta, demonstranti su na funkcionere koji su pokušali da im se obrate, bacali jogurt, zbog čega je ovaj događaj kasnije popularno nazvan ‚‚jogurt revolucija".

1989. - Umrla je američka filmska glumica Bet Dejvis, dobitnica dva Oskara za filmove ‚‚Opasna" i ‚‚Džezabel", a proslavila se i filmovima ‚‚Sve o Evi", ‚‚Male lisice" , ‚‚Šta se dogodilo sa Bebi Džejn".

1998. - Pod pritiskom međunarodne zajednice i pretnjama vazduhoplovnim napadom NATO-a, počelo je povlačenje srpskih snaga bezbednosti sa Kosova prema centralnoj Srbiji.

54. - Umro je rimski car i istoričar Klaudije I. Prema predanju uzrok njegove smrti bile su otrovne pečurke koje mu je dala njegova žena Agripina da bi obezbedila presto za svog sina iz prethodnog braka, Nerona. Tokom Klaudijeve vladavine od 41. područje južne Engleske organizovano je kao rimska provincija. Napisao je istoriju Rima i autobiografiju.

1792. - Predsednik SAD Džordž Vašington položio je kamen-temeljac Bele kuće, predsedničke rezidencije u Vašingtonu.

1815. - Streljan je francuski maršal Žoakim Mira, najčuveniji među Napoleonovim komandantima armije, kralj Napulja od 1808. do 1815. Zarobljen je pri pokušaju da ponovo osvoji Napulj, a potom pogubljen.

1860. - Prva fotografija iz vazduha napravljena je iz balona iznad Bostona u SAD.

1884. - Londonska četvrt Grinič ustanovljena je kao univerzalni (nulti) meridijan od kojeg se računaju geografske dužine i vremenske zone na Zemlji (Greenwich Mean Time).

1905. - Umro je engleski glumac Henri Irving, jedan od najvećih tragičara 19. veka, prvi glumac kojem je 1895. dodeljena plemićka titula.

1923. - Turski parlament proglasio je Ankaru, bivšu Angoru,prestonicom Turske.

1925. - Rođena je Margaret Hilda Roberts, poznata kao Margaret Tačer. Godine 1979. postala je prva žena premijer u istoriji Velike Britanije i bila na tom položaju najduže od svih dotadašnjih premijera u 20. veku. Zbog nesuglasica u njenoj Konzervativnoj partiji u novembru 1990. podnela je ostavku.

1943. - Italija je nakon kapitulacije (8. septembra) objavila rat Nemačkoj, svom bivšem savezniku u Drugom svetskom ratu.

1972. - Sovjetski putnički avion ‚‚Iljušin 62" srušio se u blizini moskovskog aerodroma. U dotada najvećoj avionskoj nesreći poginulo je svih 176 putnika i članova posade.

1977. - Četiri Palestinca otela su iznad Mediterana avion nemačke kompanije Lufthansa koji je leteo iz Majorke i preusmerili ga u Mogadiš u Somaliji. Nemački komandosi uspešno su savladali otmičare i oslobodili putnike 17. oktobra.

1988. - Laboratorijsko ispitivanje je pokazalo da je ‚‚Torinski pokrov", u kojem je, prema verovanju mnogih hrišćana, sahranjen Isus Hristos, lažan i da potiče iz Srednjeg veka.

1990. - U crkvi Svetog Vasilija Blaženog na Crvenom trgu u Moskvi održana je prva liturgija posle 73 godine.

1997. - Britanski premijer Toni Bler susreo se sa liderom Šin Fejna Geri Adamsom. To je bio prvi susret britanskog premijera i lidera Severne Irske nakon više od 70 godina.

1997. - Britanski supersonični automobil je prvi uspeo da na tlu probije zvučni zid, postigavši brzinu od 1.222,7 kilometara na čas.

1998. - Nakon sedmodnevnih intenzivnih pregovora i pod pretnjom vojne intervencije NATO-a, predsednik SR Jugoslavije Slobodan Milošević prihvatio je dolazak Verifikacione misije OEBS koja će pratiti sprovođenje rezolucije UN o Kosovu od 23. septembra i vazdušnu posmatračku misiju nad Kosovom.

2000. - U terorističkom napadu na američki vojni brod u jemenskoj luci Aden poginulo je 17 mornara. SAD su za napad optužile saudijskog državljanina u egzilu Osamu bin Ladena.

322 p.n.e. - Najveći govornik staroga veka Demosten izvršio je samoubistvo ispivši otrov. Kao vođa antimakedonske stranke u Atini, proslavio se govorima protiv Filipa II Makedonskog (filipike). Njegovi govori, od kojih je sačuvano oko 40, smatraju se obrascem govorničke veštine.

1322. - Vojska škotskog kralja Roberta I je u bici kod Bilanda teško porazila engleske trupe kralja Edvarda II. Taj poraz prisilio je Englesku da prizna nezavisnost Škotske.

1806. - Napoleonove trupe pobedile su Pruse i Saksonce u bitkama kod Jene i Auerštata. U narednih šest nedelja Napoleon je pokorio Prusku.

1809. - Bečkim mirom Austrija je prinuđena da Trst, deo Hrvatske i Dalmacije preda Napoleonovoj Francuskoj, Galiciju Poljskoj i Rusiji, a distrikt In Bavarskoj.

1890. - Rođen je američki general i državnik Dvajt Dejvid Ajzenhauer, vrhovni komandant savezničkih snaga u Drugom svetskom ratu u Evropi, predsednik SAD od 1953. do 1961, komandant NATO pakta od 1950. do 1952, kada je dao ostavku zbog predsedničkih izbora u SAD-u.

1894. - U Beogradu je na liniji Kalemegdan-Slavija pušten u saobraćaj prvi tramvaj na konjsku vuču.

1912. - U Milvokiju je nepoznato lice pucalo u predsednika SAD Teodora Ruzvelta. Debeli kaput i svežanj rukopisa u unutrašnjem džepu sprečili su da metak dođe do tela.

1913. - U najtežoj rudarskoj nesreći u Velikoj Britaniji, u rudniku uglja kod Glamorgena u Velsu poginulo je 439 rudara.

1933. - Nacistička Nemačka je napustila Ligu naroda i Konferenciju o razoružanju u Ženevi.

1939. - Više od 800 britanskih mornara je poginulo kada je, napočetku Drugog svetskog rata, nemačka podmornica "U 47" uplovila u britansku ratnu luku i torpedima potopila brod "Rojal ouk".

1941. - Nemci su u Drugom svetskom ratu streljali oko 6.000 civila iz Kraljeva i okoline, zbog njihove podrške pokretu otpora.

1944. - Nemački feldmaršal Ervin Romel, nazvan ‚‚pustinjska lisica" nakon spektakularnih pobeda njegovog Afričkog korpusa u Drugom svetskom ratu, izvršio je samoubistvo tabletom cijanida da bi izbegao hapšenje zbog umešanosti u zaveru protiv Hitlera.

1947. - Tokom probnog leta američkog vojnog aviona na mlazni pogon, kapetan Čarls Jeger postao je prvi čovek koji je probio zvučni zid.

1964. - Nobelovu nagradu za mir dobio je američki borac za ljudska prava crnaca, Martin Luter King.

1988. - Egipćanin Nagib Mahfuz postao je prvi arapski pisac koji je dobio Nobelovu nagradu za književnost.

1990. - Umro je Leonard Bernstajn, američki pijanist, dirigent i kompozitor čuvenog mjuzikla ‚‚Priča sa zapadne strane". Dirigovao je gotovo svim velikim američkim orkestrima, a od 1958. do 1969. vodio je Njujoršku filharmoniju (dve simfonije, opera ‚‚Nevolja na Tahitiju", balet ‚‚Slobodna mašta", muzika za film).

1999. - Umro je bivši predsednik Tanzanije Džulijus Njerere, jedan od lidera Pokreta nesvrstanih, ključna ličnost u borbi za nezavisnost zemlje od Velike Britanije 1961, predsednik države od 1962. do 1985. kada se, kao jedan od prvih post-kolonijalnih afričkih lidera, dobrovoljno povukao sa vlasti. Na svahili jezik preveo je Šekspirova dela ‚‚Julije Cezar" i ‚‚Mletački trgovac".

2000. - Alija Izetbegović, poslednji ratni lider na prostoru bivše Jugoslavije, povukao se iz Predsedništva Bosne i Hercegovine.

1430. - Rođen je škotski kralj Džejms II, nazvan ‚‚Džejms gnevnog lica", koji je tokom vladavine od 1437. do 1460. uspostavio vlast nad rivalskim plemićkim frakcijama. Time je učvrstio autoritet krune, uspešno nastavljajući posao koji je započeo njegov otac Džejms I. Ubili su ga Englezi 1460. tokom opsade zamka
Roksburg.

1758. - Rođen je američki filolog i leksikograf Noa Vebster, simbol leksikografske tradicije u Sjedinjenim Američkim Državama. Objavio je 1806. svoj prvi rečnik engleskog jezika "Compendious Dictionary of the English Language", a 1828. rečnik
koji i sada nosi njegovo ime. Izuzetno obimni "potomci" Vebsterovih rečnika smatraju se najboljim rečnicima engleskog jezika.

1793. - Pogubljena je francuska kraljica Marija Antoaneta, supruga Luja XVI, ćerka austrijske carice Marije Terezije. Kad je 1789. izbila Francuska revolucija, postala je jedna od najomraženijih ličnosti. Pripisana joj je ironična, nesumnjivo
apokrifna, poruka narodu: ‚‚Ako nemate hleba, jedite kolače". Pod optužbom da je vezama s bečkim dvorom izdala republiku, posle montiranog i besmislenog suđenja, pogubljena je na giljotini pred 300.000 Parižana.

1837. - Srpski knjaz Miloš Obrenović ukinuo je kuluk - besplatan rad seljaka koji su koristili seoski kmetovi, nahijske starešine i sveštenstvo. U tome se preterivalo, što je bilo povod za odmetanje seljaka u hajduke. Kuluk je više puta zabranjivan, ali su ukazom Knjaza Miloša ukinuti svi njegovi vidovi, osim kuluka za održavanje puteva i mostova.

1846. - Američki lekar Džon Voren upotrebio je prvi put u istoriji hirurgije etar za veći operativni zahvat, uklonivši tumor pacijentu u Opštoj bolnici Masačusets u Bostonu.

1854. - Rođen je engleski pisac irskog porekla Fingal O'Flaerti Vils, poznat kao Oskar Vajld. Bio je opšte poznat kao neko ko svesno ruši sve društvene konvencije. Smatrao je da je umetnost autonomna i amoralna. U zatvoru u Redingu, u kojem je dve godine izdržavao kaznu zbog homoseksualizma, napisao je ‚‚Baladu o redinškoj tamnici" i duboko iskren životni obračun ‚‚De Profundis". Posle izlaska iz zatvora 1897, pod imenom Sebastijan Melmot živeo je u Parizu u kojem je umro 1900. Ostala dela: roman ‚‚Slika Dorijana Greja", komedije ‚‚Važno je zvati se Ernest", ‚‚Lepeza ledi Vindermir", ‚‚Idealan muž", zbirka priča ‚‚Zločin lorda Artura Sejvila i druge priče", drame ‚‚Saloma" (na francuskom), ‚‚Vera", ‚‚Vojvotkinja od Padove".

1888. - Rođen je američki pisac Judžin Gledston O'Nil, tvorac moderne američke drame, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1936. Njegove drame odlikuju realizam i žestina koja katkad prerasta u brutalnost. Drame i trilogija ‚‚Elektri priliči crnina", u kojoj je klasičnu grčku temu o Edipu primenio na moderan svet, odnosno američko društvo u vreme građanskog rata, doneli su mu svetsku slavu. Ostala dela: drame ‚‚Iza horizonta", ‚‚Ana Kristi", ‚‚Sva božja deca imaju krila", ‚‚Veliki bog Braun", ‚‚Car Džons", ‚‚Dugo putovanje u noć", ‚‚Žudnja pod brestovima".

1910. - Jedan od pionira srpskog vazduhoplovstva Ivan Sarić izveo je u Subotici pred više hiljada znatiželjnika let drvenim ‚‚monoplanom" koji je sam konstruisao. Uzdigao se na visinu od 30 metara i u širokom luku obleteo konjičko trkalište. Sarićev ‚‚monoplan" čuva se u Muzeju vazduohoplovstva u Surčinu.

1927. - Rođen je nemački pisac Ginter Gras. Svetski uspeh postigao je već prvim romanom ‚‚Limeni doboš". Na ciničan i brutalan način prikazao je nemačko građanstvo u vreme nacizma. Izrazito je aktivan u javnom životu savremene Nemačke. Iako je sve vreme javno ispoljavao naglašeno levičarske stavove, ispostavilo se da je bio pripadnik SS formacija tokom Drugog svetskog rata. Ostala dela: romani ‚‚Limbur", ‚‚Pseće godine", ‚‚Lokalna anestezija", ‚‚Susret u Telgteu", ‚‚Široko polje", novela ‚‚Mačka i miš", drame ‚‚Poplava", ‚‚Plebejci uvežbavaju ustanak", zbirke pesama ‚‚Čvorište pruga", ‚‚Ispitan".

1940. - Nemački okupacioni generalni guverner Poljske Hans Frank ustanovio je geto u Varšavi. U njega su Nemci saterali oko 440.000 Jevreja iz Varšave i drugih poljskih mesta kao i iz Nemačke. Desetine hiljada Jevreja tu je umrlo od gladi i bolesti, a više od 310.000 otpremljeno je u logore smrti i ubijeno u gasnim komorama. Preživeli su 1943. podigli ustanak, ali su tokom odmazde gotovo svi stradali.

1946. - Obešene su glavešine Trećeg rajha koje je Međunarodni sud u Nirnbergu osudio na smrt zbog ratnih zločina u Drugom svetskom ratu, uključujući šefa nemačke diplomatije Joahima fon Ribentropa i načelnika štaba Vrhovne komande oružanih snaga Nemačke feldmaršala Vilhelma Kajtela. Rajhsmaršal Herman Gering, takođe osuđen na smrt, ubio se u zatvorskoj ćeliji prethodnog dana.

1964. - Kina je izvela prvu eksploziju atomske bombe, postavši peta zemlja sveta koja raspolaže nuklearnim oružjem.

1973. - Nobelova nagrada za mir dodeljena je državnom sekretaru SAD Henriju Kisindžeru i njegovom partneru u pregovorima Le Duk Tou, ali je političar Severnog Vijetnama odbio nagradu.

1982. - Umro je italijanski operski pevač Mario del Monako, nazvan ‚‚tenorom epohe". Zahvaljujući izuzetnom glasu i izvanrednom osećanju za scenu, stekao je ogromnu popularnost i priznanje kritike.

1983. - Umro je srpski slikar i likovni kritičar Mihailo Petrov, jedna od vodećih ličnosti sveta umetnosti u Kraljevini Jugoslaviji između dva svetska rata. Bio je profesor Akademije primenjenih umetnosti u Beogradu. Ilustrovao je mnogobrojne knjige.

2003. - Umro je mađarski bokser Laslo Pap, prvi koji je na Olimpijskim igrama tri puta uzastopno osvajao zlatne medalje.

2007. - U saobraćajnoj nesreći na autoputu Zagreb-Beograd, kod Nove Gradiške, poginuo je makedonski pevač Toše Proeski. Rođen je u Kruševu u Makedoniji, posedovao je retke glasovne mogućnosti i bio je jedan od najpopularnijih pevača s prostora negdašnje Jugoslavije.

2007. - Umrla je britanska glumica Debora Ker, znamenita po jednom od najpoznatijih filmskih poljubaca, s Bertom Lankesterom u filmu ‚‚Odavde do večnosti". Karijeru je počela u lokalnom pozorištu, u rodnoj Škotskoj, da bi prvu glavnu ulogu odigrala u filmu ‚‚Major Barbara" 1941. godine. Nominovana je za Oskara za glavnu ulogu čak šest puta, da bi konačno 1994. dobila Oskara za životno delo. Filmovi: ‚‚Kvo vadis", ‚‚Julije Cezar", ‚‚Odavde do večnosti", ‚‚Dobar dan, tugo", ‚‚Kazino rojal".